مراحل ابتدایى زندگى كودك، بس اهمیت دارد و چون مستقیما در او نباید نفوذ و تصرف كرد و باید او خود به گزینش و انتخاب شایسته پردازد؛ لذا باید محیط او را مساعد و آماده ساخت. (یعنى: محیطى پر از نشاط، خوش‏رویى، اعتماد، صداقت، جوشش و همكارى باشد؛ دیدنى‏هاى خوب، مددیار آموزش و پرورش كودك شود؛ مثلا: هم‏چنان كه عصبانیت مادر قبل از تولد فرزند، بر نیروى حیاتى او لطمه مى‏زند و او را عصبى مى‏كند، قطعا به هنگامى كه فرزند با چشم و گوش، در برابر عصبانیت‏هاست، شدیدتر اثر مى‏گیرد و به همین قیاس، از صفا و آرامش دامان مادر نیز اثرهاى نیكو برداشت خواهد كرد

 

اسلام میل به فرزندیابى را ستوده است و قطعا بى‏تأثیر در ایجاد نشاط مادر، در ایام باردارى و پس از آن نخواهد بود و بعد به دوست داشتن فرزند ترغیب كرده است كه این امر هم، عامل دیگرى براى نشاط خانواده، خواهد بود.

بهداشت ایام باردارى تا زایمان را تأكید مى‏كند؛ كه در سلامت جسمى فرزند مؤثر است و پس از آن نیز ضامن سلامت او خواهد بود. نیز گوید كه: كودك را باید گرامى داشت و به اصطلاح، داخل آدم شمرد و آن‏چه مایه‏ى ناگوار آمدن اوست، نباید كرد (گرچه بعدها اگر احساس شد كه حال فرماندهى مى‏خواهد پیدا كند، نیز، باید پیش گرفت و این دقایق را چشم و احساس تیز و نافذ مادر و مربى تواند دریافت).

اسلام مراحل پرورشى را چنین قرار مى‏دهد:

مرحله‏ى اول - 2 ماهگى تا 6 یا 7 سالگى.

مرحله‏ى دوم - 7 تا 12 یا 14 سالگى.

مرحله‏ى سوم - 14 تا 21 سالگى.

(و در این‏جا مراحل، همه جا وظیفه‏ى مهم تربیتى با مربیان است و كودك غالبا بهره‏بردارى مى‏كند و تا بر خود و بر محیط خویش، قدرت نفوذ و تصرف، به طور مطمئن، نیافته است؛ باید مراقب و راهنمایى و یارى شود).

در مرحله‏ى اول - كودك به بازى نیاز دارد  (اما بازى مناسب و موافق استعداد و ذوق). در همین مرحله به او خواندن و نوشتن بیاموزد (دستور اسلام) و باید كه او حتى المقدور آزاد باشد.

در شش سالگى، كودك افكار و اطلاعات خود را شكل و تصویر مى‏دهد تا به دیگران، بدان وسیله، مكنونات درونى خود را بفهماند و همین وقت، آغاز تربیت او است.

این جاست كه تصویرها به خوبى مى‏توانند با زبان خود، كودك را به بسیارى از حقایق و آداب و وظایف آشنا كنند و عواطف او را جلب نمایند و عقل او را آموزگار مناسب باشند. در این دوران، مى‏توان پاسخ سؤالات بسیار وى را با زبان تصویر، به سادگى بیان كرد و مدل‏هاى لایق را به او ارائه نمود.

اگر طفل را به حال خود گذاریم، بیشتر و بهتر فكر مى‏كند؛ ولى ممكن است نتواند افكار خود را به ما نمایش دهد.

باید اجازه داد كه خود او بگردد؛ اشیا را دست‏مالى كند و احساسات خود را بروز دهد.

(ما نباید «فكر كردن» را به او بیاموزیم؛ مثلا به وسیله‏ى اسباب‏بازى‏ها و وسایل مخصوص كودكستان‏ها - كه با تداعى مصنوعى، مغز كودك را پر مى‏كند - بلكه باید او را در برابر صحنه‏ها و اشیایى قرار دهیم كه خود بیندیشد و دریابد و گاه، با احتیاط و بسیار مختصر، او را راهنمایى كنیم).

اهانت و تحقیر کودک، سرزنش های مداوم و انتقادهای بیجا و به کارگیری تعبیرات غیرمحترمانه از مهمترین عواملی هستند که بذر کینه و نفرت را در دل کودک می پاشند .

-نوزاد پس از تولد به ارتباط جسمی با مادر نیاز فراوان دارد؛ از این رو نباید ساعات طولانی از مادر جدا بماند. تحقیقات نشان داده است که از شش ماهگی تا سه سالگی، حضور مادر نه تنها در رشد عاطفی کودک ، بلکه در رشد بدنی و عقلی او نیز تأثیر بسزایی دارد .

-در مقایسه بین فرزندان، کودکی که امتیاز نمی آورد دچار احساس خود کم بینی می شود و اعتمادش را نسبت به پدر و مادر از دست می دهد .

-اگر بیش از حد ،سرعت فراگیری را در فرزندانمان تقویت کنیم، امکان باروری و تحکیم مفاهیم را در مراحل بعدی کاهش خواهد داد. سرعت اولیه و تشدید آهنگ رشد ، منجر به تأخیر قابل ملاحظه ای در مراحل بعدی می شود .

-هرگز عیب فرزندتان را در رفتارها ، بزرگتر از آنچه هست جلوه ندهید و هرگز عیب هایش را نزد دیگران بازگو نکنید .

-همبازی شدن با کودک علاوه بر این که او را غرق لذت و شادی می کند و صمیمیت را افزایش می دهد، اعتماد به نفس و احساس ارزشمندی را در کودک تقویت می کند .

-تحقیقات نشان می دهد که کودکان پرورش یافته در منزل نسبت به کودکان مهد کودک ، ماهانه از رشد قدی بیشتری برخوردارند .

-تربیتی که آزادی را به کلی در کودک نادیده بگیرد و انتخاب و میل قلبی را از وی سلب کند و تنها مبتنی بر ترس و آداب خشک و بی روح ظاهری باشد، نه تنها دوام نمی یابد بلکه در نهایتبه رکود وعصیان کودک می انجامد .

-یک کارشناس مسائل روانی کودکان در اتریش می گوید: چنانچه در روابط نوزاد با پدر ممنوعیتی ایجاد شود، نوزاد در حس وفاداری و دوستی دچار نقیصه می شود و در سال های آینده توانایی ارتباط سالم را نخواهد داشت .

-کودکان باید با رنج ها و مشکلات طبیعی زندگی آشنا شوند تا افرادی شکننده، رفاه زده و پر توقع بار نیایند .
-اگرچه جنبه های تخیلی داستان برای کودک لذت بخش و مفید است لکن نباید در آن افراط کرد؛ داستان نباید ترس آور باشد؛داستان باید الگوی صحیح و متناسب با سن کودک را ارائه کند، بیان زیبایی ها و نیکی ها، با روح لطیف کودک سازگاراست ………………………………………………………………………………………………………………….

امیدوارم با توجه به  نکات مذکور،فرزندان و دانش آموزانی نمونه تربیت شوند. موفق و سلامت و شادکام باشید.

تحولات مربوط به رشد اجتماعی در کودکان پیش دبستانی رفتار اجتماعی کودکان دارای الگو وشکل خاصی است .این رفتار ضمن آن که  متاثر از خصوصیات فردی است از محیط اجتماعی نیزتاثیر می پذیرد.

این محیط شامل خانواده ،همسالان ،همسایگان ورسانه های (بویژه تلویزیون )است .

کودکان در مراحل رشد خود ودر هر مرحله سنی ،رفتارهای خاصی را از خود بروز می دهند که برخی غیر اجتماعی وبرخی اجتماعی است .

آگاهی از این مراحل می تواند به والدین ومربیان کمک کند تا با کودکان در هر مرحله به طریق مناسبی برخورد کنند وانتظارات خود را با تواناییهای او تطبیق دهند .

همچنین بروز این رفتارها را در کودکان باید امری طبیعی تلقی کرد.بروزهای رفتارهای غیر اجتماعی ،فرصتی برای والدین ومربیان فراهم می کند تا ازاین طریق به کودکان آموزش دهند وزمینه رشد اجتماعی آنها را فراهم کنند .  

با مشاهده رفتار کودکان با توجه به جدول رشد کودکان ،شایسته است که والدین ومربیان در تربیت اجتماعی آنان ،به نکات زیر توجه کنند:

1- کودکان در فرایند رشد اجتماعی خود پیوسته تغییراتی را پشت سر می گذرانند .با توجه به این تغییرات ،بروز رفتارهای غیر اجتماعی در کودک فرصتهایی را دراختیار والدین ومربیان می گذارد تا از طریق تعامل حساب شده با کودک ،زمینه رشد اجتماعی اورا فراهم کنند .

2- هم  آهنگی والدین با یکدیگر وبا مربیان در مورد نحوه بر خورد با کودک در رشد اجتماعی او نقش مو ثری دارد .

3- انتظارات والدین ومربیان از کودکان باید در حد توانایی آنها باشد ،اما هیچ گاه از آموزش کودکان نباید غفلت کرد .

4- کودکان از رفتار ما بیشتر از گفتار ما می آموزند .بنابر این سعی کنیم الگوی شایسته ای برای آنان باشیم .

5- آموزش مهارتهای اجتماعی مانند هر رفتار دیگری بهتر است از دوران کودکی شروع شود ،زیرا یادگیری در این سالها عمیق تر ،آسان تر وسریع تر صورت می گیرد .

6- کودکان از نظررشد  اجتماعی مانند سایر جنبه های رشد ،بایکد یگر متفاوت اند وباید این تفاوتها را در نظر گرفت.

مفاهيم اجتماعی چیست؟

 مفاهیم اجتماعی ،آن دسته از موضوعات دانشی ،رفتاری،نگرشی و ارزشی است که با یاد کیری آنها ،فرایند جامعه پذیری در کودکان آسان میشود 

برای مثال ،شناخت نهادهایی مانند خانواده ،مسجد،مدرسه،دولت،مهارتهای ارتباطی،عمل به ارزشهای مورد قبول جامعه،و یا احترام به بزرگترها و والدین از جمله ی این مفاهیم اند.

آموزش مفاهیم اجتماعی به کودکان ،با هدف اجتماعی کردن یا جامعه پذیری آنها صورت میگیرد.

مقصود از جامعه پذیری،پذیرش اعتقادات ،باورها،هنجارهاوارزشهای مورد قبول جامعه ،کسب توانایی در تطبیق و سازگاری با این هنجارها و تغییرات مطلوب در آنهاست.

اجتماعی شدن یا جامعه پذیری را به عنوان یادگیری نقشهای اجتماعی نیز تعریف کرده اند.

در واقع دست اندر کاران جامعه پذیری،اعم از خانواده ،مدرسه،گروه همسالان،مسجد،رسانه ها و...به صورتهای گوناگون،شخص را برای ایفای نقشهای اجتماعی در حال و آینده،آماده میکنند.

از آنجا که انسان در سراسر زندگی خود باید مدام نقش های مختلفی را ایفا کند بنابراین لازم است وظایف مربوط به این نقش ها را فرا بگیرد.

یادگیری هر نقش دارای دو جنبه است:

جنبه ی اول یادگیری وظایف مربوط به هر نقش و حقوق مربوط به آن است.در این بعد ،شخص یادمی گیرد که فرضا به عنوان عضوی از یک خانواده،یک شهروند ،یک معلم ویا یک مسلمان ،دارای چه وظایف وحقوقی است واینکه چگونه باید به وظایف خود عمل کند .

جنبه دوم یادگیری احساسات ،عواطف ،نگرشها وارزشهای مربوط به هر نقش است .

دراین بعد ،اشخاص یادمی گیرند که در هریک از نقشهای جامعه ،باکدام منش ،احساسات وبرخورد با مخاطبان خود ،روبه رو شوند .

عبادت، وسيله تكامل و سعادت ماست و دستور خداوند به نماز، نوعى لطف و رحمت و راهنمايى است كه ما را به كمال مى‏رساند؛ مثلًا وقتى پدر و مادر، فرزندشان را به درس خواندن امر مى‏كنند، به سود خود فرزند است و سعادت او را مى‏خواهند و اين امر از روى محبّت به فرزند است و گرنه به درس خواندن او نيازى ندارند.

بيان آيات و روايات درباره فلسفه و حكمت تشريع نماز

1. ياد خدا: «وَ أَقِمِ الصَّلَوةَ لِذِكْرِى» ؛ نماز را برپا دار تا به ياد من باشى.

2. بازداشتن از گناه و زشتى‏ها: «إِنَّ الصَّلَوةَ تَنْهَى‏ عَنِ الْفَحْشَآءِ وَ الْمُنكَر»؛ همانا نماز [انسان را در دنيا] از زشتى‏ها و گناه باز مى‏دارد.

3. پاكيزگى روح:« ... إِنَّمَا تُنذِرُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَيْبِ وَ أَقَامُواْ الصَّلَوةَ وَ مَن تَزَكَّى‏ فَإِنَّمَا يَتَزَكَّى‏ لِنَفْسِهِ‏ى وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ ؛ ... [تو] تنها كسانى را كه از پروردگارشان در نهان مى‏ترسند و نماز برپا مى‏دارند، هشدار مى‏دهى و كسى پاكيزگى جويد تنها براى خود پاكيزگى مى‏جويد، و فرجام [كارها] به سوى خداست.

4. يارى جستن از نماز در مسير تكامل: «وَ اسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَوةِ وَ إِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخشِعِينَ »ز شكيبايى و نماز يارى جوييد، و به راستى اين كار گران است، مگر بر فروتنان.

5. رستگارى:« قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُون* الَّذِينَ هُمْ فِى صَلَاتِهِمْ خشِعُونَ »؛ به راستى كه مؤمنان رستگار شدند؛ همانان كه در نمازشان فروتنند.

6. پاك شدن از كبر و غرور؛ حضرت فاطمة (سلام الله عليها)در اين باره مي فرمايند:« ... و الصلاة تنزيهاً من الكبر ...» ؛... خداوند نماز را واجب كرد تا مردم از كبر و غرور پاك شوند ....

در حديثى آمده است: نقش نمازهاى پنج‏گانه براى امت من همانند نهر آب زلالى است كه از مقابل خانه آنان مى‏گذرد، اگر كسى روزانه پنج بار در اين نهرشست‏وشو كند، آيا به گمان شما باز هم بر بدن او آلودگى و پليدى خواهد ماند؟!.